اسب حیوان توانبخشی است
مطالعات و تحقیقات زیادی ثابت کرده سوارکاری می‌تواند به افراد دارای معلولیت و افرادی که محدودیت‌های جسمی ـ حرکتی دارند، کمک کند. البته این ماجرا محدود به کشورهای توسعه یافته نمی‌شود، چون توانبخشی با کمک اسب مدتی است در کشورمان نیز دنبال می‌شود.
غزاله منتظم، دانشجوی دکتری تغذیه اسب و رئیس کمیته سوارکاران جانباز و معلولین از راه و رسم توانبخشی با اسب می‌گوید، امکانی که برای خیلی از معلولان حکم شانس دوباره را دارد.
اولین گام برای توانبخشی
درباشگاه‌های سوارکاری که خدمات توانبخشی به معلولان ارائه می‌شود، دیدن افراد دارای معلولیتی که می‌توانند سوارکاری کنند چیز عجیبی نیست و حتی وجود دارند افرادی که با داشتن معلولیت‌های شدید قادرند بدرستی سوارکاری کنند.
اولین جرقه‌هایی که باعث شد منتظم به فکر سوارکاری افراد دارای معلولیت بیفتد به 11 سال پیش بر می‌گردد که دریکی از بازدیدهایی که کودکان بد سرپرست از باشگاهش داشتند، اتفاق افتاد. او در این‌باره می‌گوید: سال 87 بود که پنج کودک بد سرپرست که 8 یا 9 سال داشتند توسط خیری از بهزیستی به باشگاه سوارکاری ما آورده شدند.
از قضا یکی از این کودکان پایش پروتز بود و چون خودش و دوستانش فکر می‌کردند او نمی‌تواند سوار اسب شود ناراحت بودند، اما من آن کودک را سوار اسب کردم و تصمیم گرفتم با استفاده از اسب توانایی افراد غیر معلول و افراد دارای معلولیت را همسان کنم. به این ترتیب منتظم مطالعات دراین حوزه را شروع کرد و متوجه شد اسب درمانی از دهه 70 میلادی تاکنون در اروپا دنبال می‌شود.
به گفته او اصلا حقوق شهروندی افراد دارای معلولیت در آلمان از همین باشگاه‌های اسب‌سواری تعریف و تبدیل به قانون شده است.
منتظم ادامه می‌دهد: اواخر سال 92 بود که این موضوع را با فدراسیون سوارکاری مطرح کردم که با استقبال مواجه شد و از سال 94 هم به تعلیم و تربیت مربی‌هایی ویژه برای این کار پرداختیم که هم‌اکنون 56 مربی در پایگاه‌های سراسر کشور در حال فعالیت و آموزش هستند و قادرند با معلولان کار کنند.
توانبخشی اصولی به کمک اسب
نکته مهمی که در رابطه با توانبخشی با کمک اسب وجود دارد این است که باید فرد به توصیه پزشک متخصص، روانپزشک و کار درمان به باشگاه ارجاع داده شود و مواردی مانند نوار قلب، یک عکس از ستون فقرات و آزمایش تراکم استخوان باید توسط فرد ارائه شود. تقریبا همه‌چیز بر اساس هماهنگی با پزشک معالج انجام می‌شود. نکته مهم دیگر این است که توانبخشی با اسب به‌عنوان درمان مکمل مطرح است.
از سوی دیگر اثبات‌شده است توانبخشی با اسب برای پیشگیری و درمان بیماری‌هایی چون اختلالات روانی، روحی، افسردگی، استرس، اختلالات اضطرابی، فرونشاندن تنش و اضطراب بیماران دچار اختلال رفتاری و اختلالات اسکیزوفرنی و دوقطبی و مشکلات عاطفی آلزایمر اثرات مثبت دارد و همچنین در درمان بی‌انگیزگی در زندگی و اعتمادبه‌نفس، افزایش میزان حرکات جسمی، بهبود کودکان دچار اختلالات رشد و تکامل همچون اوتیسم، بهبود میزان توجه و تمرکز، بالا بردن روحیه و احساس شادی و رضایتمندی بیشتر از زندگی بویژه در سالمندان و در بیماران دچار ناتوانی‌های جسمی همچون ام‌اس و برخی فلج‌ها حتی فلج مغزی اسب‌سواری همچون فیزیوتراپی نقش مؤثری در بهبود آنها دارد.
شرایط سوارکاری معلولان
غزاله منتظم در ارتباط بااین که استقبال افراد دارای معلولیت از این امکان به چه صورت است، می‌گوید: تقریبا در هرسال حدود 25 نفر فقط در تهران سوارکار جدید نیازمند به توانبخشی به کمک اسب جذب کرده‌ایم و ماهانه در حدود 95 نفر ساعت ارائه خدمات می‌کنیم و این روند روبه رشد است و در استان‌های دیگر هم به حرکت درآمده تا جایی که بر تعداد سوارکاران حرفه‌ای ما هم تأثیر داشته است. سال 95 تعداد شرکت‌کننده‌ها در مسابقات ملی 14 نفر بود و امسال 26 نفر شده‌اند؛ یعنی چیزی حدود دو برابر.
به همین علت برای سوارکاران دارای معلولیت تیم تشکیل‌شده است و سوارکاران هر سه ماه در اردوی ده روزه قرار می‌گیرند و بعدازآن تا اردوی بعدی با دستورالعملی که سرمربی فرانسوی برای هر یک از سوارکاران ارائه می‌کند به تمرینات خود ادامه می‌دهند و از هر بار تمرین ویدئو تهیه و برای ارزیابی به مربی فرانسوی ارسال می‌کنند. به این شکل سوارکاران از توصیه‌های آنلاین مربی خود بهره می‌برند. درواقع ارتباطی سه‌طرفه بین سوارکار، سرمربی و مربی ایرانی ایجادشده است.
آن‌طور که خانم سوارکار می‌گوید، چشم‌انداز این تیم شرکت در مسابقات پارالمپیک 2020 است که قطعا نیازمند تلاش مضاعف و بودجه کافی است، چراکه ارزیابی‌ها نشان می‌دهد این سوارکاران امکان حضور در این مسابقات را دارند.
تجربه‌های خوب
جمیله رضازاده، یکی از ورزشکارانی است که به بیماری دیستروفی عضلانی از نوع لیمب گریدل مبتلاست و چند سالی است با توانبخشی به کمک اسب آشنا شده است.
او درباره اولین مواجهه با دنیای اسب‌ها می‌گوید: اولین بار که سوار اسب شدم هیجان فوق‌العاده بالایی داشتم و احساس می‌کردم سوار قایق کوچکی شده‌ام که روی موج دریا حرکت می‌کند، ازآنجا که علاقه زیادی به حیوانات بخصوص اسب‌دارم حس اعتماد زیادی به اسب داشتم، ولی به خاطر ضعف عضلانی با استرس نبود تعادل روی اسب روبه‌رو شدم. به همین علت حتی جلسه اول سه نفر از مربی‌ها برای برقرار کردن امنیتم کنارم بودند.
در این ورزش، آموزش اصولی و صحیح اهمیت زیادی دارد. رضازاده در این ارتباط می‌گوید: هر چه تمرین‌هایم بیشتر می‌شد توانایی‌های خودم را برای کنترل اسب بیشتر کشف می‌کردم و با توجه به آموزش‌های فوق‌العاده خوب خانم منتظم با اصول سوارکاری بیشتر آشنا می‌شدم.
به این ترتیب از استرس افتادن از اسب او کاسته و لذت سوارکاری نیز برایش بیشتر شد. آن‌طور که رضازاده می‌گوید توانبخشی با کمک اسب برای بیمارانی که شرایط مشابه او دارند خیلی مفید است، زیرا تمام ماهیچه‌های بدن به تحرک وادار می‌شوند و با گام برداشتن اسب حرکتی مشابه گام برداشتن انسان صورت می‌گیرد که برای سوارکار بسیار مفید است.
جمیله رضازاده در رابطه با نجابت اسب‌ها نیز می‌گوید:شنیده بودم، اسب حیوانی نجیب است اما در تمرینات واقعا‌به این موضوع پی بردم، چون اسب با تمام قدرت بالا و هوش فراوانی که دارد مقدار توان سوارکار را درک می‌کند. به همین دلیل خانم منتظم برای افراد دارای معلولیت اسب‌های مخصوصی را تربیت کرده که این موضوع کمک بسزایی به ارتباط برقرار کردن فرد با اسب می‌کند.
آن طور که او می‌گوید از وقتی اولین جلسه سوارکاری را تجربه کرده حس اعتمادبه‌نفس، قدرت روح و روانش بیشتر شده و حتی حس رضایت بیشتری از خود دارد، چون پا در مسیری گذاشته که حتی افراد غیر معلول هم ممکن است کمتر جرات آن را داشته باشند.
رضازاده می‌گوید: وقتی از ویلچر پیاده و سوار اسب می‌شوم همه محدودیت‌ها را پشت سر می‌گذارم و آماده می‌شوم برای هیجانی خاص و البته مفید.
اسب‌ها فراتر از باور
اسب‌ها به دلیل فیزیک بدنی و خصوصیاتی که دارند می‌توانند باعث تقویت عضلات شوند و برای برخی از معلولیت‌ها این موضوع اهمیت زیادی دارد و بعد از چند جلسه اسب‌سواری که زیر نظر مربی دوره‌دیده و کار درمانگر انجام می‌شود، فرد تغییر را در بدن خود احساس می‌کند.
منتظم در رابطه بااین که چرا اسب‌سواری می‌تواند به‌عنوان توانبخشی مورداستفاده قرار بگیرد، می‌گوید: آناتومی بدن اسب باعث می‌شود لگن فرد معلول به حالت نرمال خود نزدیک شود. علاوه بر این ثابت‌شده حرکات راه رفتن اسب شبیه حرکات راه رفتن انسان است به همین دلیل باعث می‌شود عضلات لگن و پا بخوبی تقویت و تربیت شود.
علاوه براین، دمای بدن اسب یک درجه بیشتر از دمای بدن انسان است و این موضوع باعث نوعی گرمادرمانی و
پایا ماندن آتل‌بندی‌ها بعد از تایم سوارکاری در بدن فرد می‌شود. دیگر این که اسب‌ها چون حیوانات اجتماعی هستند دوست ندارند تنها باشند به همین دلیل با کسی که به‌عنوان سوارکار با آنها در ارتباط است همکاری خوبی دارند. ضمن این که اسب‌ها در طبیعت شکار هستند نه شکارچی، بنابراین به یک رهبر نیاز دارند و همه‌جوره از او اطاعت‌پذیری می‌کنند.
جای خالی در پارالمپیک
تابستان سال گذشته در باشگاه چیتگر، دومین مسابقه افراد دارای معلولیت و جانبازان برگزار شد که جمیله رضازاده توانست مقام سوم را کسب کند.
او معتقد است اگر مقدمات حضور معلولان در چنین رقابت‌هایی فراهم شود در دنیای افراد دارای معلولیت می‌تواند اتفاق‌های زیادی رخ دهد، چون تا به حال در رشته پارا درساژ در پارا المپیک تیمی اعزام نشده است، او امیدوار است با تلاش‌های فراوان خانم غزاله منتظم، رئیس کمیته سوارکاری معلولین و جانبازان ایران و پاتریشیا نادوکس که نماینده فدراسیون جهانی و مسئول چینش تیم ملی ایران در سطح‌های بین‌المللی است، افراد دارای معلولیت که سوارکاری را دنبال می‌کنند حضور مؤثری در رقابت‌های بین‌المللی داشته باشند.